گبه، فرشی به قدمت تاریخ! زیراندازی سنتی و اصیل که با نام های فرش گبه، فرش عشایری یا قالیچه خرسک نیز شناخته میشود. قدمت این فرش ایرانی الاصل به زمانی باز میگردد که انسان ها توانستند با استفاده از پشم و پوست حیوانات برای خود زیرانداز درست کنند. نمیتوان تاریخی برای قدمت فرش های گبه مشخص کرد و تنها میتوان به این بسنده کرد که گبه از قدیمی ترین زیرانداز های جهان محسوب میشود. اگر برایتان سوال شده است که فرش گبه چیست و چه ویژگی هایی دارد این مطلب را تا انتها مطالعه کنید.
فهرست عناوین
تاریخچه فرش گبه
اگر قرار بود در مورد قدیمی ترین فرش جهان صحبت کنیم میتوانستیم بر اساس روایت های تاریخی قالی پازیریک را بعنوان قدیمی ترین فرش جهان معرفی کنیم اما در مورد قدیمی ترین فرش گبه منبع قابل اعتماد و اتکا وجود ندارد. به همین دلیل بطور قطعی نمیتوان تاریخ پیدایش فرش های گبه را مشخص کرد و تنها میتوان به این جمله بسنده کرد که فرش گبه زمانی تولید شد که انسان موفق به دباغی و استفاده از پوست و پشم حیوانات بعنوان زیرانداز شد.
فرش گبه که به نام های قالیچه خرسک و فرش عشایری نیز معروف است اولین بار توسط عشایر و ایل های عشایر نشین ایرانی تولید شده است. گبه به معنای ضخیم، ضمخت و زبر در فرهنگ لغت های مختلف معنا شده است اما ریشه پیدایش این کلمه به زمان پادشاهی شاه طهماسب باز میگردد.
لغت گبه اولین بار در سال ۱۵۴۰ و طی فرمانی که شاه طهماسب برای پذیرایی از همایون شاه پادشاه مغولی هند صادر کرده بود، دیده شده است. برخی از مورخان ریشه کلمه گبه را به واژه “گایر” که لغتی در کتاب اوستا است و معنای آن حفاظ است ربط داده اند. برخی دیگر از مورخان ریشه کلمه گبه را به لغت “قبیح” که کلمه ای عربی و به معنای بد و زشت است ربط داده اند. حتی در برخی کشور های اطراف ایران واژه “کبه” به معنای زیرانداز استفاده میشود و میتوان آنرا اقتباس گرفته از لغت گبه در نظر گرفت.
برخی به فرش گبه، قالیچه خرسک هم میگویند. اما بکار بردن کلمه “خرسک” برای فرش گبه خیلی درست به نظر نمیرسد! چراکه خرسک گبه نیست. در زمان های قدیم ایرانیان به فرش های ارزان، بد نقشه و کم ارزش خرسک میگفتند و به همین دلیل نمیتوان کلمه خرسک را به گبه ربط داد چرا که فرش گبه طرح و نقش زیبا و کیفیت و دوام عالی دارد و قیمت آن کم نیست. درست تر این است که خرسک را گونه ای از فرش گبه دانست که بافتن آن در بین ایل بختیاری رواج داشته است.
گبه چیست و به چه فرشی گبه میگویند؟
حال که با کلیات تاریخچه گبه آشنا شده اید بهتر است با ویژگی های فرش گبه و نحوه بافت آن آشنا بشوید. گبه به فرشی گفته میشود که پرز های بلند، طرح و نقش متنوع و ابعادی کوچک تر از سایر قالی ها دارد. فرش های گبه نسبت به سایر قالی و قالیچه ها تار و پود بیشتری دارند این باعث نرم بودن و نشیمن راحت تر این نوع قالی شده است.
حتما بخوانید: فرش وینتیج یا کهنه نما چیست؟
یک تفاوت عمده و نقطه قوت گبه نسبت به سایر فرشها را میتوان بدون نقشه بدون گبه دانست. هنگام بافتن گبه نقشه‌ی از قبل آماده وجود ندارد و بافندگان گبه در ذهنشان نقشه پردازی کنند. همین تفاوت موجب شده که فرش گبه ارزشمندتر هم بشود و شما فرش های گبه را با طرح و نقش های متفاوت، گاهی زیبا و متقارن و گاهی انتزاعی مشاهده کنید. گبه را میتوان به اثر انگشت تشبیه کرد! چرا که همانند اثر انگشت هر فرد گبه هم منحصر به فرد است و نمیتوانید بین میلیون ها فرش گبه دو گبه کاملا یکسان پیدا کنید.
انواع طرح های گبه
همانطور که گفته شد هنگام بافتن گبه طرح و نقشه آن از قبل روی دار مشخص نیست و تصویر سازی ذهنی که بافندگان گبه دارند طرح نهایی گبه را پدیدار میکند. هرچند که برخی از طرح های معروف گبه وجود دارند که نسبت به سایر طرح ها شناخته شده تر هستند و بافندگان سعی میکنند در گبه هایی که میبافند از این طرح ها هم استفاده کنند.
حتما بخوانید: فرش دستباف گونه چیست؟
از جمله معروف ترین طرح های گبه طرح های عشایری، حوض گبه، گبه طرح خشتی، گبه طرح شیر و همچنین گبه های طرح درختی، گل، چهار فصل از جمله طرح های معروف گبه هستند. سعی میکنیم برخی از این طرح های معروف را به شما معرفی کنیم.
گبه طرح خشتی
بافتن گبه طرح خشتی بیشتر در میان بافندگان فارس و بختیاری رواج دارد. نحوه بافت گبه های طرح خشتی به این صورت است که قاب هایی جدا از هم طرح نظر گرفته میشود که هر کدام نقش خاص خود را دارند و این قاب ها دور تا دور گبه را مشخص میکنند و وسط گبه هم قاب های یکسانی با طرح جدا قرار گرفته و طرح وسط گبه را تشکیل میدهند. در تصویر زیر نمونه ای از طرح و نقش گبه خشتی را مشاهده میکنید که قاب های اطراف و وسط آن بصورت کامل مشخص شده است.
گبه طرح چهار فصل درختی
در طراحی گبه های چهار فصل معمولا طرح فرش را به چهار قسمت مجزا تقسیم و در هریک از این قسمت ها یک فصل سال را طراحی میکنند. نمونه ی دیگر از این طرح، گبه چهار فصل درختی است که نقش اصلی این مدل گبه یک درخت بزرگ است که چهار فصل مختلف یکسال را نشان میدهد. گبه چهار فصل و گبه درختی از زیباترین طرح های گبه هستند که محبوبیت خاصی بین خریداران برای خود پیدا کرده اند.
گبه طرح شیر
فرش گبه طرح شیر و گبه طرح شیر سنگی از قدیمی ترین طرح های گبه است که از گذشته تا به امروز همچنان طراحی و بافته میشود. در میانه این مدل گبه نقش یک شیر یا شیر سنگی طراحی شده است و اطراف آن المان های مختلفی طراحی شده که به زیباتر و تکمیل تر شدن گبه طرح شیر کمک میکند.
گبه طرح حوض گبه
گبه طرح حوض هم جزو محبوب ترین طرح های گبه است که نقش بکار رفته در آن بصورت طرح ترنج است که در وسط یک گل به نمایش در آمده است. این نقش ترنج زیبا مرکز گبه را به خود اختصاص داده و اطراف آن معمولا گل ها و برگ های زیبایی کشیده شده تا به زیباتر شدن طرح کمک کند.
گبه طرح هندسی
در طراحی گبه های هندسی، ابتدا بصورت ذهنی بافندگانه گبه را به قسمت های مختلف تقسیم بندی میکنند و نقشه ها را در قسمت های مختلف میبافند. مجموع این قالب ها و قسمت های مختلف در کنار یکدیگر یک نقش انتزاعی یا هندسی را تشکیل میدهند که نظم و ترتیب خاصی داشته باشد. به این نوع طراحی و بافت، طرح گبه هندسی گفته میشود.
تفاوت گبه و گلیم فرش در چیست؟
گبه نوعی فرش است که پرز های بلند و نرمی دارد. قیمت گبه های دستاف بسیار زیاد است و اکثر مردم توانای خرید آنرا نخواهند داشت. نوع دیگری از فرش گبه وجود دارد که توسط ماشین های بافت اتوماتیک و نیمه اتوماتیک تولید میشود و به آن گبه ماشینی گفته میشود. گبه های ماشینی که توسط دستگاه های پیشرفته بافته میشوند کیفیت بسیار بالایی دارند. حتی برخی از گبه های ماشینی که شانه و تراکم بالایی دارند را نمیتوانید از گبه دستباف تشخیص دهید.
گلیم فرش به نوعی از فرش گفته میشود که هیچ پرزی ندارد. مدل دستباف آن با استفاده از پشم طبیعی، موی بز و نخ ابریشم بافته میشود و قیمت نسبتا بالایی دارد. مانند گبه، گلیم فرش ها هم مدل ماشینی دارند و همچون گبه های ماشینی، گلیم فرش ماشینی نیز از کیفیت بسیار بالا و قیمت مناسبی برخوردار هستند.
مزایا و معایب فرش گبه
گبه دارای پرزهای بلند و نرمی است و برای استفاده در هال و پذیرایی یک انتخاب مناسب است اما برای فضاهایی مانند آشپزخانه مناسب نیست. چرا که آشپزخانه فضایی است که خیلی زود کثیف میشود و خرده ریز های مواد غذایی که روی فرش میریزد لابه‌لای پرز های گبه میرود و جارو کردن آن سخت است.
یکی دیگر از نقاط قوت و ضعف فرش گبه، طرح های آن است. گبه دارای طرح های سنتی است. طرح های سنتی گبه هنر زیبای ایرانی را به راه خود خواهد داشت و زیبایی چشم نواز فرش های گبه یکی از نقاط قوت و مزیت های اصلی آن است. بواسطه سنتی بودن طرح‌ها، فرش گبه برای دکوراسیون های کلاسیک و سنتی مناسب است و میتوانید برای دکوراسیون منزل خود از فرش های گبه استفاده کنید.
حتما بخوانید: اصول انتخاب فرش کناره و راهرو
همچنین یکی از معایب گبه این است که برای دکوراسیون های مدرن طرح های زیادی ندارد و دست شما برای انتخاب و استفاده از گبه در دکوراسیون های مدرن کمی محدود است. فرش های گبه رنگ بندی جذاب و متنوعی دارند و اگر در بخواهید در چیدمان منزل خود از گبه استفاده کنید قطعا مدل های مختلف و طرح های خوش رنگی پیدا خواهید کرد.
نکات مهم هنگام خرید گبه
اگر از آن دسته افرادی هستید که به فرش گبه علاقه مند شده اید باید هنگام خرید گبه به چند نکته مهم توجه داشته باشید. اگر قصد خرید گبه دستباف دارید باید به این نکته دقت کنید که گبه های دستباف با توجه به قیمتی که دارند نیازمند مراقبت ویژه تری هستند و سعی شود در مکان هایی از منزل گبه دستباف را پهن کنید که کمتر کثیف شود و نیاز به شستشوی زیاد نداشته باشد.
اگر قصد خرید گبه ماشینی داشتید به این نکته توجه کنید که گبه ماشینی که خریداری میکنید از الیاف مرغوبی در بافتش استفاده شده باشد تا موجب بروز حساسیت برای شما یا فرزندتان نشود. همچنین سعی کنید گبه ای انتخاب کنید که در بافت آن از الیاف با رنگ های طبیعی تر استفاده شده باشد و میزان الیاف با رنگ شیمیایی استفاده شده در آن کمتر باشد.